TM G. XX Br. 3-4  Str. 225 - 237 Niš jul - decembar 1997.
UDK 314.883 (497.1)
Prethodno saopštenje
Mirjana Rašević
Institut društvenih nauka, Beograd
REPRODUKTIVNI MODEL I ETNIČKE PROMENE U JUGOSLAVIJI
Rezime
Plodnost stanovništva u Jugoslaviji je pod snažnim uticajem uporednog postojanja dihotomnog reproduktivnog modela. Žene albanske, muslimanske i romske narodnosti naglašeno imaju viši nivo plodnosti u odnosu na Srpkinje, Crnogorke, Jugoslovenke, Mađarice, Rumunke, Slovakinje i Hrvatice. Razlike u visini plodnosti među narodnostima objašnjavaju se, pre svega, faktorima sredine kao što su ekonomski, socijalni, antropološki i kulturni činioci. Elementi socijalnog i ekonomskog razvoja se, međutim, prelamaju kroz svest i institucije različitih etničkih grupa. Socijalni običaji, moralni kodeksi i religijska uverenja tako mogu pojačati ili umanjiti efekte modernizacije. Otuda se najviša plodnost žena albanske, muslimanske i romske narodnosti može objasniti delom što one uglavnom žive na manje razvijenim područjima ali i efikasnom uticaju konzervativne svesti i tradicionalnih normi koje se održavaju putem porodičnih autoriteta i autoriteta lokalnog javnog mnjenja. Objašnjenje koje se, takođe, nameće je da muslimansku kulturu karakteriše i otpor ili manja otvorenost za promene koje su sastavni deo modernizacije. Na drugoj strani, niska plodnost je uslovljena dominacijom psihološkog i emotivnog aspekta vrednosne dimenzije deteta. Pogotovu u uslovima diferenciranih ciljeva, izmenjene porodice i uslovima kada su "gubici" vezani za decu veliki. U uslovima niske smrtnosti, dvojake tendencije reprodukcije različitih etničkih zajednica uslovljavaju brz rast i mladu starosnu strukturu, odnosno depopulaciju i prekomerno starenje i posledično promene u etničkoj strukturi stanovništva u korist subpopulacija sa visokom plodnošću.
Ključne reči: etničke promene, reproduktivni model, plodnost, socijalni običaji, Jugoslavija
REPRODUCTIVE MODEL AND ETHNIC CHANGES IN YUGOSLAVIA
Summary
The fertility of the population in Yugoslavia is under the strong influence of the parallel existence of a dichotomous reproductive model. The women of Albanian, Muslim and Gypsy nationality markedly have a higher level of fertility in relation to Serb, Montenegrin, Yugoslav, Hungarian, Romanian, Slovak and Croatian women. The difference in the level of fertility among the nationalities is explained, first of all, because of factors of the surroundings such as economic, social, anthropological and cultural ones. The elements of social and economic development, however, overlap through the conscience and institutions of various ethnic groups. Social customs, moral codes and religious convictions thus may increase or decrease the effects of modernization. That is how the highest fertility of women of Albanian, Muslim and Gypsy nationality may be partially explained by the fact that they mainly live in less developed regions but also under the effective influence of a conservative conscience and traditional norms which are maintained through family authorities and authorities of the local public opinion. An explanation which also imposes itself is that the Mus-lim culture is characterized by a resistance or less openness to changes which form a constituent part of modernization. On the other hand, low fertility is conditioned by the domination of a psychological and emotional aspect of the value dimension of a child. Especially in the conditions of differentiated goals, altered families and in con-ditions when the "losses" connected to children are great. In the conditions of a low death rate, the dual tendency of reproduction of various ethnic communities condition a rapid growth and young age distribution, namely depopulation and excessive ageing and consequently changes in the ethnic structure of the population in favor of sub-populations with high fertility.
Key words: ethnic changes, model of reproduction, fertility, social habits, Yugoslavia